Zdrowie pracowników jest zasobem firmy. Dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne zatrudnionych wpływa na lepsze wykorzystywanie kompetencji, większą efektywność w pracy i zaangażowanie w nią. Działania na rzecz zdrowego stylu życia mogą wywierać korzystny wpływ na wyniki osiągane zarówno przez poszczególne osoby, jak i zespoły.

DLACZEGO WARTO ZAJMOWAĆ SIĘ ZDROWIEM PSYCHICZNYM W FIRMIE ?

Fizyczne aspekty zdrowia są dość dobrze poznane. Uznajemy ich znaczenie dla produktywności, dostępnych jest wiele informacji i strategii służących ochronie tego aspektu zdrowia w pracy. Zdrowie psychiczne to temat nadal mniej zauważany, również dlatego, że pracownicy ukrywają tego typu problemy w obawie przed społecznym napiętnowaniem oraz utratą pracy.

Jest to jednak problem istniejący, dotyczący wszystkich typów i poziomów zatrudnienia. Na taki stan rzeczy, reagują także instytucje międzynarodowe. W 2022 roku zacznie obowiązywać nowa klasyfikacja chorób Światowej Organizacji Zdrowia. Znajdą się w niej zapisy pozwalające lekarzom diagnozować wypalenie zawodowe (rozumiane, jako poczucie obniżenia energii lub wyczerpania, zmniejszenie skuteczności zawodowej czy odczuwanie negatywnych emocji związanych z  pracą), a cierpiącym na nie osobom wystawiać zwolnienia lekarskie.

Szacuje się, że jednej na cztery osoby zdarza się w życiu doświadczenie jakiegoś rodzaju problemów ze zdrowiem psychicznym. Badania przeprowadzone w brytyjskich firmach wykazały, że jeden na sześciu pracowników zmaga się z łagodnymi lub średnio nasilonymi zaburzeniami psychicznymi. Szacuje się, że pracodawcy ponoszą z tego tytułu koszty rzędu 355₤ na jedną osobę zatrudnioną (dane za Sainsbury Centre for Mental Health). Złe samopoczucie psychiczne powoduje chociażby większą ilość zwolnień lekarskich. Dane ZUS pokazują, że w latach 2012-2018 nastąpił wzrost dni absencji chorobowej spowodowanej zaburzeniami psychicznymi o 38,7%.

Dodatkowo złe samopoczucie skutkuje rotacją personelu, nieproduktywną obecnością w pracy, gorszymi wynikami, mniejszą kreatywnością, niezaangażowaniem w pracę. Cenne umiejętności i wiedza pracowników są przez to gorzej wykorzystywane lub wręcz tracone. Jedną z najpoważniejszych konsekwencji kryzysu psychicznego może być samobójstwo lub próba odebrania sobie życia. Statystyki wskazują, że około 5% (1) spośród wszystkich samobójstw zdarza się w miejscu pracy. Są to za każdym razem zdarzenia budzące silne emocje, rzutujące na samopoczucie i działalność przedsiębiorstwa.

Często samobójstwo lub jego próba jest poprzedzona innymi problemami, objawami depresji, wycofania się, zakłóceniami funkcjonowania psychicznego. Wynika to z utraty zdolności do poradzenia sobie z osobistymi problemami lub jest efektem zaburzeń psychicznych, czy posiadanych wcześniej skłonności do takiego reagowania. Osoby zmagające się z nimi rzadko zwracają się po pomoc do innych, czując się coraz bardziej osamotnione i przytłoczone. Dostrzeżenie problemów przez osoby z zewnątrz, próba interwencji,  może pomóc w niedopuszczeniu do nasilenia kryzysu tak, że przekracza zdolność radzenia sobie.

Problemom z obszaru zdrowia psychicznego można zapobiec podejmując działania mające na celu tworzenie środowiska pracy sprzyjającego ochronie zdrowia psychicznego (podobnie, jak tworzy się warunki chroniące zdrowie fizyczne), profilaktykę, edukację pracowników oraz pomoc im w radzeniu sobie z trudnościami.

Firmy, które zdecydowały się wprowadzić programy mające na celu profilaktykę zdrowia psychicznego odnotowują korzyści na poziomie: pięciokrotnego zwrotu inwestycji lub 1800$ z zainwestowanych 100$ - 400$ rocznie (2). Wprowadzenie programu radzenia sobie ze stresem w jednym z amerykańskich szpitali przyniosło wyniki w postaci 50% redukcji błędów w dawkowaniu leków oraz 70% mniejszej liczby formalnych roszczeń pacjentów o odszkodowania (3). Firma EDF w Wlk. Brytanii, dzięki zapewnieniu pracownikom wsparcia psychologicznego oraz szkoleniu kierowników w rozpoznawaniu oznak zaburzeń zdrowia psychicznego, odnotowała oszczędności na poziomie 228 000₤ rocznie przy wzroście satysfakcji pracowników z 36 do 68 procent (4).

Możliwa jest prewencja zaburzeń psychicznych w pracy, zaś w sytuacji kiedy dochodzi do ich wystąpienia dostępne są różne formy leczenia umożliwiające powrót do normalnej sprawności. Tylko około 1 na 50 przypadków tego typu zaburzeń jest na tyle poważny, że powoduje wykluczenie z życia lub konieczność hospitalizacji. W pozostałych możliwe jest wywiązywanie się z codziennych zadań po uzyskaniu odpowiedniej pomocy psychologicznej i/lub farmakologicznej. Odpowiednie wsparcie i pomoc mogą okazać się mniej kosztowne, niż straty z tytułu obniżonej sprawności lub finansowania rekrutacji, szkolenia i przystosowania nowego pracownika.

CO MOŻE ZROBIĆ PRACODAWCA ?

Prowadząc firmę można podejmować działania uwzględniające psychiczny dobrostan pracowników, a także pomagające poradzić sobie z występującymi problemami w tym zakresie. Wiele z nich może przynieść również inne, dodatkowe korzyści, oddziałując nie tylko na zdrowie psychiczne.

Podobnie, jak w kwestii zdrowia w ogóle, w dbaniu o zdrowie psychiczne ważna jest profilaktyka i promocja zdrowia, które polegają m.in. na tworzeniu środowiska pracy przyjaznego zdrowiu przez uwzględnianie i monitorowanie następujących czynników:

  • stres i obciążenie pracą: ilość zadań, terminy, możliwość samodzielnego planowania pracy, wpływ na efekt końcowy, możliwość rozwoju i uczenia się, monotonia pracy
  • relacje interpersonalne: wzajemne zaufanie, uwzględnianie czynników osobistych, dostępność wsparcia w postaci narzędzi i wiedzy oraz emocjonalnego
  • odpowiednie kierowanie pracą, nadzór i wsparcie

Ważna jest również pomoc pracownikom w rozwoju umiejętności dbania o zdrowie psychiczne. Składa się na nie: umiejętność radzenia sobie ze stresem oraz z emocjami, komunikowania się i budowania relacji oraz ćwiczenie umysłu.

Pracodawca może wspierać pracowników rozwijając świadomość roli zdrowia psychicznego oraz podejmując działania edukacyjne w tym zakresie.

Edukacja obejmuje także szkolenie kadry kierowniczej w rozpoznawaniu problemów psychicznych i reagowaniu na nie odpowiednio wcześnie, w pomocny sposób, na tyle, na ile jest to możliwe w ramach relacji pracowniczych. Konieczne jest stworzenie przy tym atmosfery zaufania, w której pracownik będzie miał poczucie, że może takie problemy swobodnie omawiać bez zagrożenia utratą pracy, dyskryminacją czy naruszeniem prywatności.

Może się zdarzyć tak, że mimo podejmowania działań zapobiegawczych wśród osób zatrudnionych dochodzi do wystąpienia problemów ze zdrowiem psychicznym. Często są one dostrzegane dopiero, kiedy pojawiają się ich widoczne konsekwencje w zachowaniu i wydajności pracownika. Istnieje jednak wiele sygnałów pozwalających je zaobserwować wcześniej.                

Rozpoznanie takich sygnałów może stać się podstawą do rozmowy z pracownikiem, na ile jest ich świadomy oraz czy podejmuje jakieś działania w kierunku poradzenia sobie z nimi. Osoba zmagająca się z tego typu problemami powinna mieć możliwość samodzielnego zdecydowania o tym, czy skorzystać z pomocy, i w jakiej formie.

Pracodawca może jedynie zaproponować podjęcie leczenia oraz ułatwić do niego dostęp, pozostawiając pracownikowi ostateczną decyzję. Nie ma możliwości ani prawa nakłonienia osoby pełnoletniej i nieubezwłasnowolnionej do skorzystania z pomocy. Wyjątkiem są sytuacje, w których występuje bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia pracownika bądź innych ludzi. Tylko w takich wypadkach prawo dopuszcza zastosowanie przymusu leczenia. Wtedy zasadne i możliwe jest skorzystanie z pomocy powołanych do tego służb ratowniczych: pogotowia lub policji, które podejmą odpowiednie kroki.

Wystąpienie zaburzeń psychicznych ograniczających zdolność do pracy może na jakiś czas wyłączyć pracownika z wykonywania obowiązków zawodowych skutkując zwolnieniem lekarskim. W wielu sytuacjach są to zdarzenia okresowe, podobnie jak w przypadku chorób fizycznych. Po skorzystaniu z pomocy i ustąpieniu/załagodzeniu objawów osoba zatrudniona może podjąć swoje obowiązki na nowo. 

Mając świadomość problemów pracownika pracodawca może ułatwić mu powrót do pracy dostosowując warunki zatrudnienia, ustalając z nim specyfikę jego problemów i potrzeby. Decyzja o tym powinna jednak należeć do obu stron i być podjęta w drodze negocjacji. Zarówno odpowiednio wczesna interwencja, jak i ułatwienie szybkiego powrotu do pracy w wielu sytuacjach może zapobiec przejściu problemów w stan chroniczny, trwale wyłączający pracownika z aktywności zawodowej.

POMOC W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH W MIEJSCU PRACY

Zarówno w życiu, jak i w pracy zdarzają się sytuacje kryzysowe.

W firmie zachodzi czasem konieczność redukcji zatrudnienia pociągająca za sobą zwolnienie pracownika lub grupy. Zdarzają się wypadki, nagłe zachorowania, śmierć znaczących osób, czy tak, jak w obecnym czasie epidemia COVID-19. Dochodzi do różnych zmian, w tym organizacyjnych i  finansowych. Zdarza się, że reakcja na sytuację, zwłaszcza nagłą, rzutuje na wyniki firmy okresowo wpływając na produktywność. Reakcja załamania, przykre emocje takie jak smutek, złość, strach to elementy procesu radzenia sobie z kryzysem, również tym zachodzącym w miejscu pracy. Kiedy się pojawiają, ważne jest zapewnienie wsparcia (przez rozmowę, pomoc w podjęciu odpowiednich działań) oraz komfortu i poczucia bezpieczeństwa na tyle, na ile pozwalają na to warunki. To jest moment, w którym najlepiej jest korzystać z naturalnych zasobów, jakimi są dobre, bliskie relacje. Często jedyne co można zrobić to po prostu towarzyszyć osobom zmagającym się z kryzysem, być obok, wspierać. Można zaoferować profesjonalną pomoc psychologa, ale pozostawić skorzystanie z niej indywidualnej decyzji każdej z osób.

Poczucie bezpieczeństwa, akceptacja dla przeżywanych stanów oraz dobry kontakt sprawiają, że  na ogół stan psychiczny z czasem się stabilizuje, dochodzi do odzyskania równowagi i przystosowania się do nowych okoliczności. Często pojawia się wtedy poczucie wzmocnienia, lepszego rozumienia sytuacji, radzenia sobie. Można to porównać do remontu, z którym zawsze wiąże się zamęt i bałagan, a efektem końcowym jest coś nowego.

Człowiek ma na ogół zasoby umożliwiające radzenie sobie, uruchamiane w odpowiednich okolicznościach. Część z  nich to wrodzone, naturalne reakcje. Inne to dostępne relacje, środki oraz umiejętności, które mamy dzięki różnym wcześniejszym trudnym zdarzeniom, z jakimi od dziecka musieliśmy sobie radzić. Korzystanie z zewnętrznej, profesjonalnej pomocy jest zasadne jeżeli okazują się one niewystarczające lub nie działają.

Prowadząc firmę można podejmować działania uwzględniające psychiczny dobrostan pracowników, a także pomagające poradzić sobie z występującymi problemami w tym zakresie. Wiele z nich może przynieść również inne, dodatkowe korzyści, oddziałując nie tylko na zdrowie psychiczne. Podobnie, jak w kwestii zdrowia w ogóle.

Jeżeli stan kryzysu znacząco się przedłuża rzutując negatywnie na samopoczucie i sprawność pojedynczych osób, zespołu lub całej firmy to można się skonsultować ze specjalistą zajmującym się kwestiami zdrowia psychicznego lub doradztwem w sytuacjach kryzysowych w celu organizacji odpowiednich działań zaradczych.

Każda sytuacja kryzysowa ma swoją specyfikę, więc skuteczne radzenie sobie z nią wymaga za każdym razem indywidualnego planowania oraz dostosowania postępowania do okoliczności i potrzeb.

Poznaj medicover zdrowa firma


Piśmiennictwo:

  1. U.S. Bureau of Labor Statistics. (2012). Census of fatal occupational injuries. Za: http://www.suicideprevention.ca
  2. Dane za: Hilton M. „Assesing the financial return on investment of good management strategise and the WORC project”, 2005; Wang i in. „Telephone screening, outreach and care management for depressed workers and impact on clinical and work productivity outcomes”, 2007
  3. Badania realizowane przez firmę St. Paul Fire&Marine Insurance Co opublikowane przez NIOSH w Journal of Applied Psychology.
  4. Za: „Business in the community”, 2009